Tarihçi Prof. Dr. İlber Ortaylı, Osmanlı Toplumunda Aile isimli kitabında ailenin, memleketin ve mahallenin ne denli iç içe geçmiş bir kültürel birim olduğunu ifade ediyor.
Prof. Dr. İlber Ortaylı’nın, “Osmanlı Toplumunda Aile” isimli kitabında aile
Osmanlı mahallesi aile ile organik bir bağ içindeydi. Doğum, evlenme, ölüm mahalleyi ortaklaşa ilgilendiren ve dayanışmaya sevk eden olaylardır. Ferdin doğumunda, evliliğinde ve ölümünde şahidi mahalle halkıdır ve hayatın bu üç safhası o sayede meşrulaşır. Çocuk bütün mahalleli arasında büyür. Akdeniz dünyasında kentsel-kırsal alanda anonim hitap biçimleri “amca” ve “teyze”; “abla” ve “ağabey”dir. Mahalle halkıyla çocuk arasında bu dört yakınlaştırıcı hitapla ilişki kurulur.
Mekteplerde okulun kalfası, okuma yazmayı söken çocuğun (okumayı söktüğünü göstermek için) cüz kesesini boynuna ters asar, elinden tutarak çarşıdan geçirir ve evine götürür. Küçük okumuş “Maşallah, Allah zihin açıklığı versin” duaları arasında çarşıdan geçer. Esnaf bir maşrapa su döker, ardından “küçük efendi sular seller gibi okumuş” diyerekten…
Maşallah, Allah zihin açıklığı versin
Düğün dernek bütün mahallenindir, el emeği göz nuru çeyizin hazırlanmasına, düğün hizmetlerine de herkes katılır. Cenazeyi mahalleli kaldırır, komşular cenaze evine üç gün yemek taşır.
Bir mahallede akrabalık önemlidir. Hemşehrilik önemlidir, aynı bölgenin insanları bir semtte oturur; ama sosyal sınıflar farklı olabilir. Mahalle halkı birbirini tanır ve birbirine kefil olarak yerleşir.
Açıkça görüldüğü üzere mahalle evli barklı insanların birliğidir; Müslüman veya gayrimüslim bekâr işçi, ihtiyaç için barındırılan ve cürme müsait unsur olarak gözlenen kimselerdir.
Bu toplumun temelinin aile ma’mahalle (mahalleli aile) olduğunu söylemek mümkündür ve mahalle dinî, kültürel birim olduğu gibi malî ve idarî bir birim olarak da değerlendirilirdi.
“Ailenin en muhafazakâr kurum olduğunu her türlü görüş sahibinin teslim etmesi gerekir; aile universal (cihanşumul) özellikleri olan bir kurumdur, ama onun yerel rekleri de bu özekklikler kadar önemlidir.”
İlber Ortaylı – Osmanlı Toplumunda Aile
