Sorumluluklarını almayan, sorumluluklarını bilmeyen, sorumluluk bilinci gelişmemiş çocuklar son zamanlarda modern çağın narsisizm illetiyle birlikte giderek çoğalmakta ve çocuk psikiyatrisine yoğun bir başvuru sebebi olarak öne çıkmaktadır.
Antalya psikiyatri ve Antalya psikoterapi merkezi olarak bu yazımızda çocuklarda sorumluluk bilinci nasıl geliştirilir, sorumluluk duygusu neden önemlidir, sorumluluk sahibi çocuk nasıl yetiştirilir, çocuğa nasıl sorumluluk kazandırılır? sorularına yanıt arayacağız.
Kurallara uyma, tercih ve seçimlerinin sonuçlarına katlanma, kendi sınırlarını bilerek başka insanların ve diğer canlıların haklarına saygı gösterme olarak tanımlayabileceğimiz sorumluluk, öğrenilerek geliştirilen bir beceri ve değerdir. Yaşamımızdaki tüm değerlerde de olduğu gibi sorumluluk sahibi olmak, sorumluluk bilincini kazanmak da önce anne babadan, sonra sosyal çevreden öğrenilecektir.
Çocukta özgüven ve sorumluluk sahibi olma at başı giden kavramlardır. Özgüven eksikliği olan bir çocuk hata yapmaktan korkacağından, her şeyi ebeveynlerine sorma ve onaylama ihtiyacında olduğundan sorumluluk almaktan kaçacaktır.
Sorumluluk ile kişilik gelişimi de birbirinden ayrılmayacak kavramlardır. İlk 6 yaşta hemen hemen tamamlanan kişilik gelişiminde bağımsız kişilik gelişimi baskılandıysa sorumluluk duygusu da zor kazanılacaktır. Aşırı korumacı ve müdahaleci ebeveyn yaklaşımı çocuğun bağımsızlaşmasını engelleyerek sorumluluk sahibi olmasını önlediği gibi, günümüzdeki her şeyin en iyisine, en güzeline sen layıksın, başarı için her yol mubahtır, altta kalanın canı çıksın anlayışı da kural tanımaz, başkalarının hakkını rahatça çiğneyebilen, sorumluluklarından kaçan çocukların yetişmesini sağlamaktadır.
Özgüven sahibi çocuk yetiştirmek için onların da fikirlerini alın, seçimlerinin önemli ve değerli olduğunu her fırsatta dile getirin. Çocuğun sadece var olması sizin için en kıymetli hazinedir. Bu değer başarı vs. ile ilişkilendirilemez. “iyi ki varsın”, “Bizim için her şeyden önde ve değerlisin”, diliyle çocuğunuza ne kadar önemli ve değerli olduğunu her zaman hissettirin. Çocuğunuza güvenin, çeşitli aktivitelere katılmasını, farklı ortamlara girmesini, yeni arkadaşlıklar kurmasını sağlayın, yeteneklerini ortaya koyacak alanlar oluşturun, özel başarılarında değil her fırsatta takdir edin. Herhangi bir sorun olduğunda onu suçlamayın, hiçbir zaman karakteri üzerinden eleştirmeyin.
Çocuk yetiştirirken davranış ile kişiliği ayırmak en önemli konulardandır. Olumsuz bir davranışı farklı yöntemlerle değiştirmek mümkündür. Ancak çocuğun kişilik özelliklerini küçümseyici, suçlayıcı tavırlar ve kişiliğini değiştirmeye yönelik zorlamalar en büyük hata olacaktır.
Ebeveynler gerek çocuğa sorumluluk kazandırma, sorumluluk bilinci olan çocuk yetiştirme konusunda gerekse her türlü davranış gelişiminde bazı genel prensipleri bilmelidir. Antalya psikiyatri ve Antalya psikoterapi olarak çocuk eğitiminde şu 4 temel noktaya dikkatinizi çekmek isteriz.
Bir davranış kazandırma, sorumluluk verme, yapılması gereken bir şeyi öğretmede öncelikle çocuk BİLGİLENDİRİLMELİ’ dir. Ben yaptım oldu, anne baba her şeyi bilir, bu böyle olacak yerine istenen şeyin nedenleri hakkında bilgi verilmeli, buna niye ihtiyaç duyulduğu anlatılmalıdır. Ne için yapılması gerektiğini anlamayan çocuk kuralları içselleştirmeyecek, sorumluluklarını yerine getirmeyecektir.
Yeterli bilgilendirme yapıldıktan sonra istenen davranış mutlaka TAKİP edilmelidir. “Annem bugün söyler, yarın unutur” fikri çocuğa yerleşmemelidir.
Davranışının yerleşip yerleşmemesine bağlı olumlu ya da olumsuz GERİBİLDİRİM’ ler yapılmalıdır. Alınan sorumluluk, olumlu davranış değişimi takdir edilmeli, uygun pekiştireçlerle motivasyon arttırılmalıdır. Olumlu davranış gözlenmediğinde ise konu tekrar masaya yatırılmalı, sıkıntı, engel, olası neden ve sorunlar konuşulmalı, yeni çözümler aranmalıdır.
İstenen davranış olmadığında konunun küllenmesine fırsat verilmemeli, gerekli HATIRLATMA’lar ısrarla yapılmalıdır
